هبه و انواع آن

هبه به معنی بخشیدن مالی به صورت رایگان است که این بخشش در عالم حقوق، گفته می شود. به عبارت دیگر شخص مال خود را به صورت رایگان به مالکیت دیگری درمی آورد. براساس ماده 795 قانون مدنی هبه عقدی است که به سبب آن، یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می کند. به شخصی که مالی را به دیگری هدیه می دهد اصطلاحا واهب و به فردی که مال به تملک او در آمده متهب گفته می شود. بنابراین مالی که مورد هبه واقع می شود عین موهوبه می گویند. در این عقد قبض (تسلیم عین موهوبه) شرایط ضروری محسوب می شود و تا وقتی که قبض و تسلیم شکل نگرفته باشد، هبه ای صورت نگرفته است.

ارکان هبه

ارکان هبه شامل موارد زیر است:

واهب: شخصی است که مال را به دیگری هبه می دهد.

متهب: شخصی است که هبه را قبول می‌کند.

موهوب: مالی که مورد هبه واقع شده است و بخشش می‌شود.

انواع هبه

هبه شامل دو نوع است که عبارتند از:

هبه معوض

هبه ای که واهب در زمان عقد شرط کند که متهب در عوض هدیه، چیزی به او می دهد، او نیز در مقابل آن را مجانی به واهب بدهد. یا این که متهب بدون شرط واهب، چیزی در برابر هبه ای که گرفته، به صورت رایگان به واهب بدهد.

هبه غیر معوض

هبه ایی است که واهب برای متهب شرطی قرار ندهد و متهب نیز در مقابل چیزی به عنوان هبه به واهب پرداخت نکند.

پیشنهاد می شود که واهب، به صورت رسمی هبه خود را شخص دیگری دهد. چرا که هبه نامه رسمی، ریسک انکاری و تردید را از بین می برد. ولی در رابطه با هبه نامه های غیر رسمی، ادعای انکار و تردید و مسموع است.

استرداد هبه

واهب قادر است از هبه رجعت کند. مگر این که شرایطی وجود داشته باشد که امکان دارد عودت عین موهوبه و رجعت از هبه را از بین ببرد.

متهب پدر، مادر یا اولاد واهب نباشند.

عوض هبه داده شده باشد.

عین موهوبه از تملک متهب خارج شده باشد.

عین موهوبه تغییر پیدا کرده باشد.

ضروری است که بیان شود که عودت هبه قائم به فرد است و با مرگ واهب یا متهب، حق برگشت از بین می رود.

اگر مالی به همسر هبه داده شود، قابل استرداد است؟

براساس ماده 803 قانون، برگشت از هبه در مواردی که متهب، پدر، مادر و یا اولاد واهب باشد وجود ندارد. ولی این سوال طرح است که هبه به همسر چه مفهومی پیدا می کند. این موضوع از موارد اختلافی است و برخی از فقها و حقوق دان ها آن را مجاز و برخی دیگر ممنوع می دانند.

مخالفان استرداد هبه از همسر، براین باورند با جاری شدن صیغه دائم، رابطه زوجیت شکل می گیرد و از مفهوم مخالف براساس ماده 1037 قانون، به این نتیجه  رسیده اند با حصول عقله زوجیت، خویشاوندی حاصل می گردد و امکان عودت هدایا تنها برای دوران نامزدی است. موافقین این نظریه، بند اول ماده 803 قانون مدنی را تفسیر موسع نموده اند. بنابراین دلیل ممنوعیت برگشت به پدر، مادر و اولا را حفظ روابط خانوادگی می دانند که مانند روابط زن و شوهر است و این ممنوعیت را بر همسر نیز تعمیم داده اند.

موافقان عودت هبه از همسر، قائل بر حق عودت، مبتی بر روابط نسبی هستند. همان گونه که در قانون مدنی بیان شده است تنها در صورتی که متهب، پدر یا ماد یا اولاد واهب باشد، هبه غیر قابل برگشت است.