چک کیفری چیست و بررسی چک کیفری در قانون جدید
به دلیل گسترش و پیشرفت زمینه کسب و کار و همچنین نقش بسیار مهمی که چک در روابط اقتصادی و کسب و کار افراد دارد و مشکلاتی که به علت عدم موجودی و موارد دیگر باعث برگشت خوردن چک ها می شود. بر آن شدیم تا در خصوص چک کیفری، شرایط چک کیفری، ضمانت اجرای چک کیفری، مجازات چک کیفری و همچنین تفاوت آن با چک حقوقی توضیحاتی ارائه کنیم تا در جهت بالابردن سطح آگاهی عزیزان قدمی برداشته باشیم.
خواهشمندیم در هر بخش از این مقاله که نیاز به توضیحات و یا ارائه خدمات مشاوره بیشتر یا سوالی برایتان مطرح شد از طریق مشاوره تلفنی رایگان با موسسه حقوقی نوین وکیل در میان گذاشته و پاسخ خود را دریافت نمایید.
تعریف چک چیست؟
با توجه به ماده 310 قانون تجارت، تعریف چک را این گونه بیان نموده است: چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده، وجوهی را که نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد می دارد.
با توجه به این تعریف، چک نوشته ای ساده نبوده زیرا در مقام دفاع و دعوی قابل استناد می باشد. مسئله بعدی این است که محل چک (بانک) می تواند به جای پول، اعتبار اعطا کند (آیین نامه اعطای اعتبار مصوب جلسه 439 مورخه 28/05/1355 شورای پول و اعتبار). دیگر این که کلمه محال علیه ذکر شده در ماده مذکور واژه ای عام می باشد. در صورتی که محال علیه چک کیفری حتماً بانک باید باشد، حتی موسسات مالی و اعتباری و همچنین صندوق های قرض الحسنه نیز نمی توانند محسوب شوند. در نتیجه برای تعریف چک کیفری باید به صورت زیر تعریف نمود:
تعریف چک کیفری
چک سندی است که به موحب آن صادرکننده به بانک محال علیه دستور می دهد تا وجوه یا اعتبار قابل استفاده وی در آن بانک را کلاً یا بعضاً مسترد داشته و یا به محال له بپردازد.
تفاوت چک کیفری با چک حقوقی چیست؟
در قانون جمهوری اسلامی تعریف یا اصطلاحی به عنوان چک کیفری نداریم. اما طبق عرف و بین عموم اصطلاح چک کیفری رواج پیدا کرده است.
فرق چک کیفری و چک حقوقی در این است که چک، زمانی که برگشت زده می شود از دو راه می توان در مراجع قضایی اقدام نمود. چک کیفری را از دادسرا اقدام نموده و چنان چه جرم صادر نمودن چک بلامحل ثابت شود بسته به مبلغ چک، به حبس محکوم خواهد شد. اما در چک حقوقی فقط دادخواست مطالبه وجه داده می شود و صادرکننده چک فقط به پرداخت مبلغ مندرج در چک محکوم می شود.
کیفری شدن چک برگشتی (چک کیفری در قانون جدید)
با توجه به مواد 3 و 10 قانون صدور چک، چنان چه صادرکننده چک موارد زیر را رعایت نکند چک بلامحل ایشان قابل تعقیب کیفری خواهد شد.
1 . کسری موجودی یا عدم موجودی حساب جاری
دارا نبودن محل یا کسری موجودی یکی از بیشترین و مهم ترین دلیلی است که چک کیفری می شود. برای کیفری شدن چک، فرقی بین عدم موجودی و یا کسری موجودی نمی باشد. زیرا اگر هم از ماده 5 قانون صدور چک که بیان می دارد:
ماده 5 قانون صدور چک – (اصلاحی ۱۳۹۷/۸/۱۳) در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد. دارنده با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک، آن را به بانک تسلیم نماید.
بانک مکلف است بنا بر درخواست دارنده چک فوراً کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید. و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای با مشخصات مذکور در ماده قبل، آن را به متقاضی تحویل دهد. به گواهینامه فاقد کد رهگیری در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی شود. چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده، بی محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک جانشین اصل چک می شود. در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید.
استفاده نماییم و مقداری از چک را بگیریم باز می توان شکایت کیفری را اقدام نمود.
| مقاله پیشنهادی: قانون جدید صدور چک |
2. خارج نمودن و بیرون کشیدن کل یا بخشی از وجهی که به اعتبار آن چک صادر گردیده است
این مورد می تواند توسط خود صادرکننده چک انجام شود و هم توسط شخص دیگر.
مثلاً صادرکننده چکی دیگر نوشته و به شخصی دیگر بدهد و تا قبل از رفتن چک اولی به بانک، چک دوم وصول شود و حساب خالی باشد تا چک اول وصول نشود یا می توان توسط خود صادرکننده چک حساب مسدود شود. پس کلمه (به صورتی) در ماده 3 قانون صدور چک بیانگر این موضوع است.
3 . دستور دادن به بانک جهت عدم پرداخت چک
طبق ماده 14 قانون صدور چک چنان چه چک مفقود، سرقت، جعل شده یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگر به دست آمده باشد، صادرکننده چک یا ذینفع می تواند عدم پرداخت چک را از بانک بخواهد. در این صورت بانک موظف است در هنگام ارائه چک، آن را برگشت شده و گواهی برگشتی علت آن را ذکر کند.
شخصی که چک را به بانک ارائه داده می تواند از صادرکننده چک یا هر کسی که دستور عدم پرداخت را داده شکایت کند. چنان چه خلاف واقع بوده باشد، دستور دهنده طبق ماده 7 قانون صدور چک به حبس محکوم خواهد شد.
ضمناً پس از دستور عدم پرداخت، صادرکننده چک ظرف 7 روز مهلت دارد تا شکایت خود را به مراجع قضایی انجام دهد و گواهی آن را به بانک تحویل نماید. چنان چه مهلت مذکور تمام شود و صادرکننده چک اقدامی نکند، بانک تکلیف دارد تا مبلغ چک را بپردازد.
4 . چک عمداً به صورت غلط و اشتباه نوشته شده باشد
گاهی ممکن است پول کافی در حساب صادرکننده چک بوده باشد. اما صادرکننده چک، طوری چک را تنظیم نماید که بانک به علت های مختلف نظیر (عدم تطابق امضا، قلم خوردگی و اختلاف در مندرجات، مثلاً مبلغ چک به حروف یک مبلغ باشد و در عدد مبلغی دیگر) از پرداخت و وصول آن خودداری کند.
5 . صادر نمودن چک از حسابی که مسدود شده است
امکان دارد که شخصی حساب جاری خود را بسته باشد. اما دسته چک مربوط به آن را داشته باشد و از همان دسته چک، اقدام به صادر کردن چک نماید. مسلماً چنین چکی وصول نخواهد شد. این ترفند مدت ها ادامه داشت و جزء ماده 3 قانون صدور چک قرار نگرفته بود و بسیاری از این موضوع سوء استفاده می کردند. لذا رای دیوان عالی کشور به مورخه 29/03/1353چنین بیان داشت (چکی از حساب مسدود صادر گردیده باشد شامل موضوع ماده 3 قانون صدور چک خواهد بود.) به همین دلیل قانون صدور چک سال 1355 این موضوع را در ماده 10 همین قانون بیان نموده است و مجازات آن هم، حبس می باشد که در ماده 7 همان قانون بیان شده است.
| مقاله پیشنهادی: چک برگشتی چیست و نحوه وصول آن |
مجازات چک کیفری چیست؟ (عاقبت چک کیفری)
طبق ماده 7 قانون صدور چک، مجازات چک کیفری به شرح زیر می باشد:
ماده 7 قانون صدور چک – هرکس بزه صدور چک بلامحل گردد به شرح ذیل محکوم خواهد شد:
الف – چنان چه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون ریال باشد به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.
ب – چنان چه مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال باشد از شش ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
ج – چنان چه مبلغ مندرج در متن چک از پنجاه میلیون ریال بیشتر باشد به حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد. در صورتی که صادر کننده چک اقدام به صدور چک های بلامحل نموده باشد مجموع مبالغ مندرج در متون چک ها ملاک عمل خواهد بود.
تبصره (الحاقی ۱۳۸۲/۰۶/۰۲) – این مجازات شامل مواردی که ثابت شود چک‌های بلامحل بابت معاملات نامشروع و یا بهره ربوی صادر شده، نمی‌باشد.
مواردی که چک کیفری نیست:
طبق ماده 13 قانون صدور چک تحقق شرایط زیر مانع تعقیب کیفری از چک می شود:
1 . چک های سفید امضا:
جنبه کیفری شدن چک سفید امضا، اگر ثابت شود که چک صادر شده سفید امضا بوده از حالت کیفری خارج می شود.
چک سفید امضا چیست؟ چکی است که صادرکننده بر روی آن فقط امضا نموده و تحویل دارنده چک داده تا باقی مندرجات روی چک را کامل کند و سپس به بانک ارائه نماید.
2 . چک هایی که جهت تضمین قرارداد یا در جهت تحقق شرطی صادر می شود:
چنان چه بر روی چک، شرطی ذکر شده باشد یا بر روی چک نوشته شده باشد بابت تضمین فلان قرارداد است این چک از حالت کیفری خارج خواهد شد. ضمناً شرط مذکور در چک چه انجام شود و چه انجام نشود تاثیری بر عدم کیفری بودن چک ندارد.
3 . زمانی که بر روی چک شرطی یا بابت تضمین قراردادی ذکر نشود اما ثابت شود که بابت اینگونه موارد بوده است
گاهی اوقات چک هایی صادر می شود که بر روی آن شرط یا تضمینی وجود ندارد. بنابراین دارنده چک، اقدام کیفری انجام می دهد. اما صادرکننده در جلسه دادگاه با ارائه قراردادی که در آن، شماره چک مذکور قید شده است ثابت می نماید که چک بابت شرط یا تضمین قرارداد بوده است که باعث می شود چک از حالت کیفری خارج شود.
4 . چک هایی که در آن تاریخ قید نشده یا وعده دار باشد (چک به روز کیفری)
چنان چه ثابت شود که چک صادر شده بدون تاریخ بوده و یا تاریخی که بر روی چک درج گردیده، تاریخ واقعی صدور چک نیست چک از حالت کیفری خارج می شود.
مثلاً شخصی چکی بدون تاریخ از کسی تحویل می گیرد و پس از مدتی، خود یا شخص دیگر بر روی چک، تاریخ روز را زده و در صورت عدم موجودی برگشت زده می شود و شکایت کیفری می نماید. لازم به ذکر است که با توجه به پیشرفت دستگاه های خط شناسی توسط کارشناسان دادگستری به راحتی تقدم متن چک و تاخر امضا قابل تشخیص می باشد.
| مقاله پیشنهادی: سفته چیست؟ و چه کاربردی دارد؟ |
5 . چک هایی که به دیگری منتقل می گردد
اگر چکی که گواهی عدم پرداخت آن صادر شده باشد از طریق پشت نویسی چک به شخصی دیگر انتقال داده شود از حالت کیفری خارج می شود.
نحوه رفع سوء اثر از چک برگشتی
1. واریز مبلغ چک برگشتی
صادرکننده چک برگشتی باید کسری موجودی حساب را واریز نموده و بعد از دریافت مبلغ چک توسط دارنده آن، بانک اقدامات لازم جهت رفع سوء اثر را انجام می دهد.
2 . تحویل برگ (لاشه) چک برگشتی به بانک:
زمانی که چک برگشتی نزد دارنده باشد، صادرکننده می تواند مبلغ چک را به دارنده بدهد و چک را از ایشان گرفته و تحویل بانک نماید.
3 . رضایت نامه رسمی دارنده چک:
چنان چه ارائه چک برگشتی به بانک امکان پذیر نباشد و یا به هر دلیلی چک از بین رفته باشد، شخصی که چک را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت چک به نام او صادر شده باید با حضور در دفترخانه اسناد رسمی، رضایت خود را اعلام نموده و صادرکننده نیز رضایت نامه را به بانک جهت رفع سوء اثر ارائه دهد.
4 . واریز مبلغ چک و مسدود کردن آن
گاهی ممکن است دسترسی به لاشه چک برگشتی امکان پذیر نباشد. همچنین دارنده چک هم، جهت رضایت نامه رسمی همکاری نکند یا نباشد. چنان چه حساب جاری صادرکننده چک، توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد و پرونده ی بازی در دادگاه نداشته باشد، صاحب حساب می تواند با واریز نمودن مبلغ چک برگشتی و مسدود نمودن آن به مدت 2 سال، از حساب خود رفع سوء اثر نماید. ضمناً بانک مکلف است ظرف مدت 5 روز مراتب را به دارنده چک جهت دریافت مبلغ آن اطلاع دهد.
5 . ارائه نامه رسمی از مراجع قضایی یا ثبتی (اداره اجرای اسناد رسمی) مبنی بر پایان عملیات اجرایی در خصوص چک
6 . ارائه حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه صاحب حساب در خصوص چک
7 . سپری شدن 3 سال از برگشت چک
چنان چه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، مدت 3 سال گذشته باشد مشروط بر این که نسبت به چک موردنظر در دادگاه های حقوقی و کیفری طرح دعوا نشده باشد، از چک رفع سوء اثر خواهد شد.
مهلت قانونی شکایت کیفری از چک
طبق شرایطی که پیش تر گفته شد چنانچه گواهی عدم پرداخت چک صادر شد و دارای شروط کیفری باشد، پیش نیازی جهت شکایت کیفری نیز وجود دارد و آن هم مهلت قانونی شکایت کیفری می باشد.
طبق قانون دو بازه زمانی 3 ماهه جهت شکایت کیفری از چک برگشتی لحاظ شده است که عبارتند از:
1 . بازه زمانی 6 ماهه از تاریخ چک:
یعنی دارنده چک چنان چه بخواهد شکایت کیفری اقدام کند، از تاریخ مندرج در چک 6 ماه مهلت دارد تا گواهی عدم پرداخت چک را از بانک بگیرد.
مثلاً چکی تاریخ سررسید آن 01/01/1399 می باشد دارنده چک تا 01/07/1399 مهلت دارد تا چک برگشت بزند.
2 . بازه زمانی 6 ماهه از تاریخ گواهی عدم پرداخت (برگشت چک):
دارنده چک موظف است جهت شکایت کیفری، ظرف 6 ماه از تاریخ برگشت چک به مراجع قضایی مراجعه نموده و شکایت کیفری را اقدام نماید.
مثلاً چک مذکور در مثال فوق در مورخه 15/05/1399 برگشت زده شده، دارنده چک تا تاریخ 15/11/1399 فرصت دارد تا شکایت کیفری کند. چنان چه این دو مهلت 6 ماهه رعایت و شکایت کیفری نشود، دیگر نمی توان از طریق کیفری پیگیری کرد و باید از طریق دادگاه حقوقی یا اداره اجرای ثبت اقدام نمود.
برای شکایت کیفری از چک به کجا مراجعه کنم؟
براساس قانون صدور چک بلامحل (چکی که در حساب آن کسر موجودی یا عدم موجودی است) جرم محسوب می شود. برای شکایت از صادرکننده چک باید به دادسرای محل بانکی که چک را برگشت زده است مراجعه نمود.
در دادسرا فقط به جرم صادر کردن چک بلامحل رسیدگی می شود. لذا برای رسیدن به وجه چک باید از اداره اجرای ثبت یا دادگاه حقوقی اقدام نمود. همچنین می توان شکایت کیفری و حقوقی را همزمان با هم انجام داد.
مدارک لازم جهت شکایت کیفری از چک برگشتی:
- شکوائیه در خصوص شکایت کیفری از چک بلامحل
- اصل چک برگشتی
- اصل گواهی عدم پرداخت چک که توسط بانک محال علیه صادر می شود.
آیا می توانم شکایت چک کیفری علیه شخص حقوقی انجام دهم؟
عمدتاً شکایت چک کیفری و انجام مجازات، مخصوص شخص حقیقی می باشد و براساس قانون کشور ما، شکایت چک کیفری نسبت به شخص حقوقی زمانی مسئولیت کیفری دارد که نماینده قانونی شخصیت حقوقی به اسم شخص حقوقی یا در رسیدن به اهداف شخص حقوقی، جرمی را مرتکب شده باشد.
لازم به ذکر است شخص حقیقی در صورت مسئول دانستن شخص حقوقی برائت نخواهد گرفت و مسئولیت به صورت تضامنی می باشد. چنان چه شکایت چک کیفری علیه شخص حقوقی انجام شد، دادگاه می تواند با توجه به ماده 20 قانون مجازات اسلامی، شرکت یا شخصیت حقوقی را از صادر نمودن چک محروم نماید.
سلام.مطالب خیلی کامل و ، واضح بود.دستتون درد نکنه.واقعا زحمت کشیدین در جهت آگاه نمودن افراد جامعه.
سلام. سپاس از لطف و توجه شما
تشکر ازبقیه جاها بهتر توضیح داده بودی
ممنون از لطف شما