امور حسبی به اموری گفته می‌شود که در دادگاه بدون هیچ گونه اختلاف و مرافعه‌ای به آن رسیدگی می‌شود. طبق این تعریف، برای رسیدگی به این امور نیازی به شکایت و دعوی نخواهد بود. در این امورات مقامات صلاحیت‌دار به شکل خود به خود به عنوان سرپرست و یا معترض به آن مرتبط میشوند. برای بررسی این امور، از قانون احکام امور حسبی استفاده می شود.
به صورت کلی امور حسبی را می‌توان با امور شخصی مرتبط دانست که قیومیت، ترکه متوفی، افراد محجور، افراد مفقودالااثر از جمله مواردی هستند که به عنوان امور حسبی در نظر گرفته شده اند و به شکل قانونی به آن ها پرداخته می شود. در بیشتر اوقات مردم هنگامی که به اختلافی با همدیگر برمی خورند، برای احقاق حق خود و حل مشکل، به دادگاه ها مراجعه می کنند. ولی در برخی از امور اختلافی وجود ندارد تنها براساس امور جزئی از جمله حسبی به دادگاه مراجعه می کنند.
| مقاله پیشنهادی: مهر و موم ترکه به چه معناست؟ |
امور حسبی چیست؟
به تمام اموری که شرع و قوانین اسلام تقاضای اجرای آن ها را دارد ولی فرد خاصی را مسئول آن ها ندانسته اند. حمایت از افراد بی سرپرست به صورت تعیین قیم و نظارت بر اعمال قیم، امور مرتبط با ارث و وصیت و اداره اموال افراد مفقودالااثر از جمله امور حسبی محسوب می شوند.
در حقیت امور حسبی اموری است که دادگاهها موظف‌اند نسبت به آن امور اقدام لازم را انجام دهد. و همچنین تصمیماتی را صورت دهند بدون این که رسیدگی به آن ها متوقف بر وقوع اختلاف و منازعه بین افراد و اقامه دعوی از طرف آن ها باشد.
| مقاله پیشنهادی: تعریف قانونی ورشکستگی و انواع آن |
رسیدگی به این امور نیاز به دعوا ندارد
برای این که به امور ترافعی در دادگاه ها رسیدگی شود، به حضور دو فرد که بر سر مسئله ای با همدیگر اختلاف دارند نیاز خواهد بود. در صورتی که به احکام امور حسبی حتی بدون نزاغ نیز رسیدگی می شود. دادگاه موکلف است امور حقوقی مربوطه رسیدگی کند و در رابطه با آن ها حکم صادر کند. احکام امور حسبی به صورت کلی، امور حسبی اکثرا به امور شخصی مرتبط می شود. تقسیم ارث بین وراث، اجزای وصیت نامه متوفی، انتخاب قیم برای کودکان بی سرپرست، انتخاب فردی امین برای رسیدگی به امور مالی افراد مفقودالااثر، رسیدگی به افراد محجور از جمله مواردی است که در این قانون به آن ها اشاره شده است.
برای رسیدگی به این امور به کدام دادگاه مراجعه کنیم؟
براساس قانون ایران، داده گاه های حقوقی صالحی به امور حسبی رسیدگی می کنند. در مواردی نیز شوراهای حل اختلاف و دادگاه های خانواد که جزئی از دادگاه های حقوقی به حساب می آیند نیز رسیدگی به این امور را در اختیار دارند. به عنوان مثال در برخی از شهارستان ها درخواست انحصار وراثت به شوراهای حل اختلاف داده می شود.
بنابراین قاضی در امور حسبی این اختیار را دارد که بدون دریافت درخواست از اصحاب دعوا، هر گونه تحقیقی را صورت دهد و هر زمانی که دلایل مورد استناد را دریافت کند، این دلایل را بپذیرد. علاوه براین چنان چه در امور حسبی، دعوای از سوی متقاضی مطرح شود و دادگاه اهلیت قانونی خواهان را برای اقامه دعوا تشخیص ندهد، می تواند دستور رد دعوی را صادر نماید.
قانون حاکم بر امور حسبی:
رسیدگی به این امور براساس مقررات قانون صورت می گیرد مگر خلاف آن تصریح شده باشد.
مرجع امور حسبی:
رسیدگی به این امور در دادگاه های حقوقی انجام می گیرد.
دامنه اختیارات قاضی در امور حسبی:
در رابطه با امور حسبی قاضی برای مصالح اجتماعی آزاد است هر گونه تحقیق را بدون درخواست اهل دعوی به عمل آورد. در تمام مواقع رسیدگی می تواند دلایلی را که مورد استناد واقع شده است را قبول کند. دادستان در رابطه با این امور دارای وظایفی است. طبق بند 3 ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، چنان چه خواهان به جهتی از جهات قانونی از جمله صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت ار تصرف در اموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوی نداشته باشد، ایراد عدم اهلیت مورد قبول واقع می شود و دادگاه قرار رد دعوی را صادر می کند.
| مقاله پیشنهادی: تقسیم ترکه چیست و چگونه صورت می گیرد؟ |
البته وکیل او می تواند همان دعوی را مطرح کند و خود فرد نیز بعد از این که دارای اهلیت شد، مجددا می تواند همان دعوی را اقامه کند. علاوه براین قانون آیین دادرسی مدنی طبق ماده 86، در صورتی که شخص احضار شده شایستگی نداشته باشد، می تواند از پاسخ به دعوی اجتناب کند. دادگاه نیز طبق ماده 56 قانون به دادستان اعلام می کند تا برای محجور قیم تعیین شود.
موارد دخالت دادستان در امور حسبی
امور قیم
انتخاب امین برای جنین از نظر اداره سهم الارثی که امکان دارد از ترکه متوفی به جنین تعلق گیرد. چنان چه جنین ولی یا وصی نداشته باشد.
انتخاب امین برای اداره اموالی که به مصارف عمومی اختصاص دارد و مدیری ندارد.
تعیین ناظر در موارد سه گانه فوق الذکر
دادخواست انتخاب امین برای اداره اموال غایب
براساس ماده 170 قانون این امور مهر و موم طبق ضرورت و اقدام سریع جهت حفظ ترکه تا پیش از مداخله شورای حل اختلاف.
براساس ماده 296 قانون در زمان ابراز وصیت نامه
دادخواست تعیین مدیر ترکه برای ترکه متوفی بلا وارث مسئله براساس ماده 336 و 327 قانون.
در رابطه با ترکه اتباع خارجی طبق ماده 342- 344- 350- 352- 358.
اعتراض به حضر وراثت طبق ماده 367 و 368 قانون
امور حسبی چیست؟
امور حسبی به اموری گفته می‌شود که در دادگاه بدون هیچ گونه اختلاف و مرافعه‌ای به آن رسیدگی می‌شود
برای رسیدگی به این امور به کدام دادگاه مراجعه کنیم؟
براساس قانون ایران، دادگاه های حقوقی صالحی به امور حسبی رسیدگی می کنند. در مواردی نیز شوراهای حل اختلاف و دادگاه های خانواده که جزئی از دادگاه های حقوقی به حساب می آیند نیز رسیدگی به این امور را در اختیار دارند.
