محاربه چیست و محارب کیست ؟

محاربه

به استناد ماده 279 قانون مجازات اسلامی محاربه عبارت است از کشیدن اسلحه به قصد جان و مال و ناموس مردم یا ارعاب آن ها به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد.  محارب از ریشه حَرب به معنای جنگ است. معنی اصلی حرب، گرفتن است و محارب کسی است که آزادی مردم را گرفته باشد. محاربه جزوه جرائم کیفری محسوب می شود.

در مورد این که آیا محارب یا مفسد فی الارض یک نفر است یا نه، اختلاف است. تعدادی از فقها معتقد هستند با توجه به آیه 33 سوره مائده که الذین یقاتلون در آن جا معنی آیه، کیفر آن هایی که به محاربه برمی خیزند جزای آن ها کشته شدن است. چون الذین استفاده شده، محارب و مفسد فی الارض یک نفر است. اما تعدادی معتقدند که بین محارب و مفسد فی الارض رابطه عموم و خصوص مطلق است. یعنی هر محاربی مفسد است ولی هر مفسدی محارب نیست و قانون مجازات اسلامی، دومی را پذیرفته است. در ماده 279 محارب را یک جرم و ماده 286 مفسد فی الارض را جرمی دیگر دانسته است.

عنصر معنوی و مادی بزه محاربه

عنصر مادی در محاربه

رفتار مرتکب در محاربه فعل مثبت مادی است. آن فعل بردن دست به سمت اسلحه است. هرچند واژه اسلحه جمع است اما برای تحقق محاربه لزومی به بردن دست به سمت چند اسلحه نیست. واژه اسلحه افاده به نوع می کند به علاوه دست بردن به اسلحه لزوماً به معنای استفاده از آن نیست.

در قانون قدیم در ماده 183 سال 72 تصریح می کرد که فرقی بین سلاح گرم و سرد نیست. اما در ماده 279 قانون مجازات اسلامی جدید به این موضوع تصریح نشده است. اسلحه تقلبی هرچند باعث هراس شود مشمول عنوان محاربه نیست. هرچند ممکن است عمل مرتکب مشمول ماده 269 بخش تعزیرات تهدید باشد اما شخصیت مرتکب در محاربه مهم نیست که مرتکب مرد باشد یا زن، مسلمان باشد یا غیر مسلمان و در مورد مجنی علیه نیز همین طور یعنی در محاربه داشتن مذهب خاص برای طرفین شرط نیست.

محل وقوع جرم

محل وقوع جرم در محاربه مهم نیست شهر یا خارج از شهر، خشکی باشد یا دریا. تعدد مرتکب یا مجنی علیه نیز مهم نیست. با این اوصاف نتیجه می گیریم که علاوه بر قصد مرتکب برای ایجاد رعب و هراس ترسیدن یک یا چند نفر در عمل آیا برای تحقق محاربه شرط است. به عبارت دیگر آیا محاربه جرم مطلق است یا مقید.

با توجه به ماده 279 قانون مجازات که مقرر می دارد که باعث ناامنی در محیط گردد. به نظر می رسد که محاربه جز مقید است، یعنی اگر کشیدن سلاح باعث ناامنی در محیط نگردد جرم محاربه محقق نمی شود. همچنین عمل مرتکب باید جنبه عمومی داشته باشد. بنابراین طبق همین ماده اگر کسی با انگیزه شخصی روی دیگران سلاح بکشد عمل او محاربه نیست.

به همین ترتیب اگر کسی به روی مردم سلاح بکشد ولی به علت ناتوانی نتواند موجب سلب امنیت شود محارب نیست. اضافه می شود که این ناتوانی ممکن است که جسمی، روحی یا مهارتی باشد. مثل کسی که اسلحه به دست گرفته اما چون همه می دانند که اسلحه او خالی است کسی از او نمی ترسد. از سوی دیگر اگر قصد اولیه مرتکب از کشیدن اسلحه، ترساندن مردم نباشد مثلاً قصد سرقت داشته باشد اما بداند که عمل او باعث ترساندن مردم شود در صورت ایجاد رعب و هراس محارب خواهد شود.

عنصر معنوی (روانی)

عنصر روانی در بزه محاربه:

محاربه جرمی است عمدی، عنصر معنوی آن از دو جزء سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل شده است.

سوء نیت عام محاربه عمد در دست بردن به اسلحه است. سوء نیت خاص قصد جان، مال و ناموس است. بدون تحقق این قصد جرم محقق نمی شود. به همین دلیل ماده 280 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته هر فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان دست به اسلحه ببرند محارب نیستند. یعنی این افراد سوء نیت خاص محاربه را ندارند اما قانونگذار ما مشخص نکرده که این افراد عملشان دفاع مشروع است یا خیر.

شرایط لازم برای تحقق بزه افساد فی الارض

افساد فی الارض یعنی فساد بر روی زمین. همانطور که گفته شد ماده 183 قانون قدیم قانونگذار بین جرایم محاربه و افساد فی الارض تفاوت قائل نشده بود و هر دو عمل را یک جرم می دانست. اما در قانون جدید قانونگذار بین دو عنوان محاربه و افساد فی الارض تفاوت قائل شده است و هر یک را جرم مستقل می داند. ماده 286 قانون مجازات اسلامی در تعریف افساد فی الارض مقرر می دارد که :

هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن ها گردد به گونه ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می گردد.

و اما با توجه به این ماده برای تحقق جرم افساد فی الارض شرایطی به شرح ذیل لازم است:

1 . شرط اول رفتار مرتکب با توجه به این ماده باید به طور گسترده باشد و چون قانون از گسترده بودن را تعریف نکرده تشخیص آن با قاضی می باشد.

2 . شرط دوم رفتار مرتکب باید یکی از جرایم مندرج در ماده 286 قانون مجازات اسلامی باشد. به عبارت دیگر مصادیق مندرج در این ماده حصری هستند و تمثیلی نیستند.

3 . شرط سوم در مورد جرایم علیه امنیت جسمانی نوع جرم مهم نیست ممکن است قتل باشد یا ضرب و جرح باشد.

4 . شرط چهارم در مورد جرایم علیه امنیت. هرگاه مرتکب محارب باشد به مجازات محاربه محکوم می شود و احتیاج به گسترده بودن جرم نیست.

5 . شرط پنجم رفتار مرتکب باید سبب اخلال شدید در نظم عمومی کشور یا ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی یا خصوصی شود، اگر خسارت عمده نباشد مرتکب مفسد فی الارض نیست.

6 . شرط ششم با توجه به تبصره این ماده، عنصر معنوی مرتکب باید قصد اخلال گسترده در نظم و امنیت عمومی، ایجاد ناامنی، ایراد خسارت عمده یا اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع یا علم به موثر بودن اقدامات انجام شده باشد ولو آن که در قسمت اخیر ماده مرتکب قصد اخلال گسترده نداشته باشد.