دیه چیست؟ نحوه محاسبه و تعیین آن

تعریف دیه چیست

دیه به معنی خونبها است. براساس تعریف فقهی، دیه عبارت است از مالی که به دلیل کشتن فردی یا نقص عضو به آن فرد یا بازماندگان او (ولی دم) پرداخت می گردد.

دیه در حقوق به این صورت تعریف شده است که: کیفر نقدی می باشد که از سوی مرتکب جرم به مجنی علیه یا اولیای دم داده می شود.

مقدار و میزان دیه در اسلام برای زن و مرد مسلمان و غیر مسلمان متفاوت است. در چهار ماه قمری دیه فقط در خصوص فوت افزایش می یابد و دیه اعضای بدن به هیچ عنوان افزایش نمی یابد. آن چهار ماه عبارتند از ذی القعده، ذی الحجه، محرم و رجب. البته لازم به ذکر است در این چهار ماه دست از جنگ کشیده می شود مگر برای دفاع باشد. منظور از این عمل این است که اشخاصی که قصد دارند به مسافرت حج بروند یا تجارت نمایند در سلامت به وطن خود بازگردند و این مسئله پیش از اسلام نیز بوده است.

تعیین دیه در اسلام

طبق نظریه فقهای اسلامی مقدار و میزان دیه مرد مسلمان، بر پایه یکی از این شش فاکتور مشخص می گردد: هزار گوسفند، دویست گاو، صد شتر، دویست دست حله یمنی، هزار دینار طلا یا ده هزار درهم نقره.

تفاوت دیه مرد و زن

بیشتر فقها بر این که دیه زن نصف دیه مرد باشد اتفاق نظر دارند و این اتفاق نظر میان فقهای شیعه و سنی دیده می شود. براساس قانون مجازات اسلامی مقدار دیه زن مسلمان، نصف دیه مرد مسلمان تعیین شده است. حال چه قتل عمدی باشد چه غیر عمد.

براساس همین قانون چنانچه زنی توسط یک مرد به قتل برسد، اولیا دم چنانچه بخواهند قاتل را قصاص نمایند باید نصف دیه او را بپردازند تا بتوانند قصاص نمایند. اما مطابق با ماده 10 قانون بیمه شخص ثالث، دیه زن و مرد در تصادفات مساوی است.

دیه در ایران

در اسلام که مرجع قانون مجازات اسلامی کشورمان می باشد، دیه زمانی تعلق می گیرد که قتل یا جرح غیرعمدی بوده باشد. البته در قتل یا جرح عمد، زمانی دیه تعلق می گیرد که مجنی علیه یا ولی دم از قصاص خود صرفنظر نمایند و به دریافت دیه رضایت دهند. آن زمان است که قصاص به دیه تبدیل می گردد.

دیه توسط چه کسی پرداخت می شود؟

شخص مقصر محکوم به پرداخت دیه است. چنانچه ایشان فوت نماید از ماترک او پرداخت می گردد. قابل ذکر است که در حال حاضر دیه قتل و جراحت بر اثر تصادف خودرو توسط شرکت های بیمه پرداخت می شود.

در برخی مواقع دیه توسط حکومت پرداخت می شود. مثلاً هنگامی که فردی یا افرادی به دلیل ازدحام جمعیت کشته یا مصدوم شوند یا مقتولی در سطح شهر پیدا شده و هرگز نتوان کسی را به قتل محکوم نمود، دیه از بیت المال به ولی دم یا مجنی علیه داده می شود و تفاوت ندارد که مقتول به چه دلیل به قتل رسیده است، عمد یا غیر عمد مثل حوادث رانندگی.

چنانچه نیروی انتظامی قتل از روی عمد بداند و قاتل در مراجع قضایی شناسایی نشود و کسی محکوم نگردد، وراث مقتول دیه را از دولت دریافت می کنند.

چنانچه قاتل بعد از فوت شناسایی گردد، قصاص به دیه تبدیل شده که از اموال ایشان برداشته شده و در صورت عدم مال از اموال خویشاوندان درجه یک او، و چنانچه خویشاوندی نداشته و یا آنان توانایی پرداخت دیه را نداشته باشند (البته در صورت اثبات اعسار آنان) حکومت دیه را پرداخت می نماید.

گاهی ممکن است بعد از پرداخت دیه از طرف حکومت، شخص قاتل شناسایی گردد که مکلف است دیه را به بیت المال بازگرداند.

موارد دیگری نیز در قانون است که دیه توسط حکومت پرداخت خواهد شد. مانند ماده 13 قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای مسلح در موارد ضروری.

ماده 13 قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای مسلح در موارد ضروری –  در صورتی که مأمورین با رعایت مقررات این قانون سلاح بکار گیرند. در نتیجه طبق آراء محاکم صالحه شخص یا اشخاص بی‌ گناهی‌ مقتول و یا مجروح شده یا خسارت مالی بر آنان وارد گردیده باشد، پرداخت دیه و جبران خسارت بر عهده سازمان مربوط خواهد بود. بنابراین دولت مکلف ‌است همه ساله بودجه ‌ای را به این منظور اختصاص داده و حسب مورد در اختیار نیروهای مسلح قرار دهد.

مبلغ دیه

مبلغ دیه را کارشناسان محاسبه نموده و هر سال نرخ جدید را تقدیم قوه قضاییه می نمایند تا به اجرا گذاشته شود.

البته لازم به ذکر است که با در نظر گرفتن قیمت گوسفند که تقریباً دو میلیون تومان است و همچنین با در نظر گرفتن هزار گوسفند به عنوان دیه هر فرد، مبلغ دیه باید تقریباً دو میلیارد تومان باشد.

ارش

ارش به معنی صدمه و خسارت زدن به اعضای بدن انسان است که مقدار و میزان آن در قانون شرع مشخص نگردیده است. لذا مشخص و تعیین ارش طبق معیارهایی است که براساس این معیارها تعیین می گردد. این معیارها عبارتند از: نوع و کیفیت صدمه وارد شده بر شخص با لحاظ نمودن دیه و نظر کارشناس.

در صورتی که نیاز به مشاوره حقوقی دارید می توانید با کارشناسان ما در موسسه حقوقی نوین وکیل تماس بگیرید.